Schoorsteenpiet is niet de oplossing
door Stichting Nederland Wordt Beter
In 2015 introduceerden de intochtcomités van vijf grote steden schoorsteenpiet. Het was een stap weg van Zwarte Piet, en richting een inclusief sinterklaasfeest. Althans, zo luidde de belofte. Stichting Nederland Wordt Beter en Stichting Overlegorgaan Caribische Nederlanders gaven hieraan beide hun zegen. Maar wat aanvankelijk een goed idee leek te zijn, bleek achteraf slechts een minimale cosmetische verandering: de uitvoering van schoorsteenpiet leed aan ernstige tekortkomingen.
Niet alleen de intochtcomités kwamen hun beloftes niet na. Ook de NTR en daarmee het Sinterklaasjournaal, verreweg de invloedrijkste partij, bekende geen kleur nadat ze al in 2012 beterschap hadden beloofd. De politiek bleek niet bereid om leiderschap te tonen, ondanks een helder VN-Rapport dat de overheid opriep om Zwarte Piet aan te passen. In deze open brief willen wij nogmaals de intochtcomités, overheid, NTR en het Sinterklaasjournaal op hun verantwoordelijkheid wijzen. Als grote partijen dragen zij de taak om te streven naar een sinterklaasfeest dat saamhorigheid viert, zonder racistische bijsmaak en zonder uitsluiting. Laat 2015 het laatste jaar zijn geweest dat Zwarte Piet voet aan wal zet in Nederland.
Schoorsteenpiet
In augustus 2015 werden wij benaderd door het Sinterklaascomité Amsterdam. Het comité is gesprekspartner bij de gesprekken die we voeren met burgemeester Van der Laan en minister Lodewijk Asscher. Het comité stond daarnaast in contact met andere gemeenten, met de intentie een eenduidige richting te geven om het Sinterklaasfeest een feest te laten worden voor iedereen. De comités voelden zich geroepen om leiderschap te tonen, omdat de NTR het liet afweten.
De comités hadden besloten om bij de intochten van 2015 schoorsteenpiet te introduceren als alternatief voor Zwarte Piet. Onze reactie op deze beslissing was destijds dat een schoorsteenpiet een prima alternatief is, wanneer er duidelijk afstand wordt genomen van de karikaturale Zwarte Piet. Dat houdt in dat álle karikaturale kenmerken (rode lippen, zwarte krullende/afro pruik, volledig bruin of zwart geschminkt gezicht en gouden oorbellen) bij álle Pieten dienen te verdwijnen. Een schoorsteenpiet die zwart geschminkt blijft, compleet met page pak en zwarte krullende pruik, blijft Zwarte Piet: een racistische karikatuur.
Wilden zij echt afstand doen van de karikatuur en het feest voor iedereen leuk maken, dan hadden zij de keus tussen een piet met een paar roetvegen op het gezicht of een ander alternatief. We wezen er bij de comités ook nadrukkelijk op dat zij er zelf op moesten toezien dat de uitvoering van schoorsteenpiet hieraan voldeed.
Tot slot adviseerden wij de comités om hun achterban mee te nemen in het veranderingsproces. Zij hebben recht op uitleg over de verandering, en over waarom Zwarte Piet not done is in 2015. Het is belangrijk dat Nederlanders meer kennis opdoen over waar de rood gestifte lippen, kroespruiken, oorbellen en zwart of bruin geschminkte gezichten vandaan komen, en waarom deze kenmerken pijnlijk zijn. Zo lang men die kennis mist en niet begrijpt waarom er verandering plaats vindt, zal de discussie gepolariseerd blijven. Wij kennen geen ouders met kleine kinderen die dat zouden willen.
Vol verwachting keken we uit naar het moment suprême: de intochten in de verschillende steden. Onze teleurstelling was groot toen bleek dat de beloftes van de comités niet terug te zien waren in de uitvoering: de schoorsteenpieten waren op twee handen te tellen, en het gros van hen had een overwegend zwart gezicht en droeg een afropruik. De racistische karikatuur was ook bij schoorsteenpiet nog volop aanwezig.
Amsterdam, Den Haag, Meppel, Maastricht en Utrecht hebben daarmee vooruitgang niet alleen geblokkeerd, maar ook moeilijker gemaakt voor alle gemeenten en scholen die, hopend op een duidelijke richting voor vooruitgang, meekeken naar deze intochten. Door het nagenoeg uitblijven van veranderingen hebben zij hun verantwoordelijkheid verzaakt en het vertrouwen van ons als gesprekspartner beschadigd. Wij zien het nut ervan niet in om met organisaties aan tafel te zitten die zich niet aan hun woord houden. Zo lang de roep om verandering uit de samenleving niet serieus wordt genomen, en gesprekken niet leiden tot het beloofde resultaat, zien wij geen andere weg dan door te gaan met acties tijdens de intochten.
NTR en het Sinterklaasjournaal
Meteen na de laatste uitzending van het Sinterklaasjournaal in 2015, een jaar waarin de meest invloedrijke partij wederom weigerde om Zwarte Piet te veranderen, haalde de geestelijk vader van het Sinterklaasjournaal Ajé Boschhuizen de voorpagina’s met zijn opmerkelijke uitspraken. Zo liet hij in het AD optekenen dat Zwarte Piet blijft, en dreigde hij met ontslag van medewerkers die voor verandering pleiten, waaronder presentatrice Dieuwertje Blok, hoofdpiet Erik van Muiswinkel en verslaggever Dolores Leeuwin die zich vorig jaar publiekelijk uitspraken tegen Zwarte Piet.
Boschhuizen beweerde dat organisaties die voor verandering pleiten nooit contact hebben gezocht met de redactie om in gesprek te gaan. Een grove leugen. In 2013, toen er bij de burgemeester van Amsterdam gesprekken plaatsvonden over de toekomst van het Sinterklaasfeest, heeft NTR-directeur Paul Römer op verzoek van burgemeester van der Laan een aantal keer deelgenomen. In het begin zwakte Römer de rol van het Sinterklaasjournaal af, maar hij moest overstag gaan toen hij op de feiten werd gewezen. De NTR kiest jaarlijks de stad uit waar de nationale intocht wordt gehouden en het Sinterklaasjournaal wordt in miljoenen huiskamers en op basisscholen en crèches gevolgd. Gemeenten, scholen en bedrijven laten zich leiden door het kinderprogramma, dat beeldbepalend is voor de viering. Een bijdrage van de NTR aan het veranderingsproces zou een positief en duidelijk signaal zijn naar de rest van het land.
Römer was het uiteindelijk met de burgemeester en de partijen eens dat de bezwaren gehoord moesten worden. Zodoende nodigde hij de diversiteitsmanager van de NTR uit, die aangaf dat de discussie op de redactie leeft en dat zij streven naar een passende oplossing.
Inmiddels zijn we jaren verder, en moeten wij via de media vernemen dat het Sinterklaasjournaal Zwarte Piet niet zal afschaffen. Waar Römer tijdens de gesprekken nog zei: “De NTR heeft als omroep de wettelijke taak de diversiteitsgedachte uit te dragen, voor en achter de camera.”, zei Boschhuizen in 2015: “Ik maak binnen de publieke omroep een familieprogramma over een diepgekoesterde traditie. En dat betekent dat ik een grote verantwoordelijkheid heb om binnen de bandbreedte van die traditie te blijven. En dat zal ik doen ook.” Koud, kil en tadalafil doesn’t work zonder enige sympathie naar de families die uitkijken naar een sinterklaasfeest dat hen niet langer kwetst. Met Boschhuizen aan het roer zijn wij bang dat het sinterklaasfeest de moderne tijd niet zal doorstaan. Wij zijn genoodzaakt om te blijven protesteren en aangifte te doen tegen de NTR en het Sinterklaasjournaal.
Politiek
De discriminatie van mensen van Afrikaanse komaf wordt nog altijd gebagatelliseerd, terwijl racisme ruim 400 jaar onlosmakelijk onderdeel is van de Nederlandse samenleving. Afgelopen jaren deden verschillende organisaties een dringend beroep op de Nederlandse overheid om actief onderdeel te zijn van de oplossing van het Zwarte Piet-debat. Niet alleen de VN en het College voor de Rechten van de Mens spraken hun bezorgdheid uit, ook talloze burgers zijn de afgelopen jaren de straat op gegaan en lieten via opiniestukken en social media een roep om verandering horen.
Maar hoe kan het hele volk bewogen worden om sympathiek te staan tegenover verandering, als de regering onder leiding van premier Mark Rutte verandering kil tegemoet treedt? Het standpunt van de premier en de regering is tot op heden als volgt: wij faciliteren een vrijblijvend dialoog met de betrokkenen en verder is het zaak van het volk. Verandering moet van burgers uit de samenleving komen.
Verandering zal niet als vanzelf uit de samenleving komen; het volk is geen organisatie die dit wel even oplost. Daarom doen Peter R. de Vries, Paul de Leeuw, Humberto Tan, Glennis Grace, Patrick Kluivert, Leroy Fer, Frits Barend, Pieter Derks, Tanja Jess en duizenden andere zichtbare en onzichtbare stemmen in het land een beroep op de politiek. Als verandering uit de samenleving moet komen, zijn de stemmen van al deze mensen dan niet goed genoeg om de overheid op zijn minste zorgen te baren? Is de oproep van zwarte burgers niet goed genoeg terwijl de oproep van witte ouders die eind jaren ‘60 om de roe af te schaffen wel werd gehoord?
Wij hopen van wel. Een van de verplichtingen van de overheid is om het volk te beschermen tegen onveilige situaties. De invulling van een traditie of een volksfeest is zonder meer zaak van het volk. Maar wanneer een volksfeest aantoonbaar mensen opzettelijk kwetst en die mensen aantast in hun waardigheid, kunnen wij niet langer spreken van een onschuldig feest. De politiek dient kordaat en resoluut op te treden. Wij als burgers hebben geprobeerd er met elkaar uit te komen, maar het lukt ons niet. De voorstanders van verandering worden uitgescholden en bedreigd. Social media doen niets met meldingen hiervan, en het OM adviseert ons om geen aangifte te doen. De angst is dat het een keer goed mis gaat. Want als mensen roepen dat je dood moet en niemand die uitspraken veroordeelt, dan kan het in de ogen van een ‘gek’ legitiem lijken om de daad bij woord te voegen.
Wat Stichting Nederland Wordt Beter wil voorkomen is dat burgers hun dagelijkse vernederingen verbijten, terwijl de Nederlandse politiek de andere kant op kijkt. Het uitbannen van racisme, discriminatie en uitsluiting van mensen van Afrikaanse komaf hoort thuis op de politieke agenda, niet in de hand van de burger.
Foto: Ptah Ankh Re Photography