Simon van der Stel werd geboren op 14 oktober 1639 als zoon van Adriaan van der Stel en Maria Lievens. Zijn moeder Maria was dochter van Hendrik Lievens en Monica da Costa, een tot slaaf gemaakte vrouw uit Indonesië. Monica was vermoedelijk een van de vele tot slaaf gemaakte vrouwen die op bevel van de VOC naar Batavia gebracht werden, zodat de kolonie uitgebreid kon worden ondanks het gebrek aan Nederlandse vrouwen. Huwelijken met Aziatische vrouwen werden aangemoedigd, met het idee om een loyale gemixte bevolking te creëren in Batavia. Op 28 oktober 1659 komt hij opnieuw in de boeken, toen hij permissie kreeg van de Raad van Indië om naar Nederland te vertrekken met de eerstvolgende vloot om zijn studies voort te zetten “mits, omdat hij ‘halfbloed’ is, zijn kapitaal onder de hoede blijft van de lokale weeskamer in Oost-Indië”. In 1679 werd hij aangesteld als commandant van de Kaap. Hij vertrok naar Zuid-Afrika zonder zijn vrouw. Daar sticht hij de tweede kolonie na Kaapstad, en noemde het “Stellenbosch”. Van der Stel was fervent botanicus en wordt beschouwd als de grondlegger van Zuid-Afrikaanse wijn industrie. In 1691 veranderde de VOC de titel van commandant naar gouverneur. Simon van der Stel werd daarmee als man van kleur de eerste gouverneur van de Kaap.
Dit feit is lange tijd onder tafel geschoven door het Apartheids regime in de 20e eeuw. Dit blijkt onder andere uit correspondentie over een schilderij van Jan Weeniks, dat Simon en zijn zoon Willem Adriaan portretteert. Daarin zie je zijn Indonesische roots terug. In 1936 werd dit schilderij aangetroffen in de Londense kunsthandel van C. Marshall Spink. Die schreven de Stichting Iconografisch Bureau in Den Haag aan, die uiteindelijk concludeerde dat het een portret van Simon van der Stel betrof. Zijn geportretteerde gelaatstrekken waren leidend in die conclusie. En vanwege die gelaatstrekken waren witte Zuid-Afrikaanse historici niet heel enthousiast om het portret te omarmen. Apartheid is moeilijk te verenigen met dit beeld van één van de de grondleggers van ‘witte’ beschaving op de Kaap. Uit correspondentie met Dr. D. Bax uit 1964 blijkt dat hij commentaar levert dat Simon’s huidskleur ‘ aan de donkere kant is’.Blijkbaar is het bestaan van het portret tot 1972 een goed bewaard geheim gebleven, want Stichting Iconografisch bureau heeft meerdere Zuid-Afrikaanse historici uitvoerig bericht over het portret. In correspondentie met Dr. D. Bax uit 1964 blijkt dat hij commentaar levert dat Simon’s huidskleur ‘ aan de donkere kant is’.
Bronnen:
Jan Baptist Bedaux – Portretten van Simon van der Stel, eerste gouverneur van de kaap – Stellenbosch Papers in Linguistics, Vol. 17, 1988.
Dagh-Register uit Casteel Batavia vant passerende daer ter plaetse also over geheel Nederlandts-India, 1659, Batavia – The Hague, 1898, p. 215.